'De glorie van het joodse boek...'
Op bijgaande afbeelding is een veertiende-eeuws Bijbelhandschrift uit de Braginsky Collection (uit Zürich) te zien met een openingswoord uit Genesis 1. Het Joods Historisch Museum opent 18 september een unieke en meeslepende expositie van eeuwenoude boeken en handschriften.
'De glorie van het joodse boek. Topstukken uit Ets Haim, het Vaticaan en andere collecties'. zal worden verricht door Bram Palache, parnaas van het College van Parnassim van de Portugees-Israëlietische Gemeente, en Antoine Bodar, priester, kunsthistoricus en auteur.
De glorie van het joodse boek toont eeuwenoude, zeldzame Hebreeuwse boeken en handschriften. Deze indrukwekkende werken zijn afkomstig uit Ets Haim, maar ook uit andere collecties zoals de Braginsky Collection uit Zürich en de Bibliotheca Rosenthaliana uit Amsterdam. Speciaal voor de tentoonstelling komen vijf bijzondere handschriften uit het Vaticaan naar Nederland: vier middeleeuwse en het enige nog bestaande afschrift van de Ethica van de joodse filosoof Spinoza (1632-1677).
Het handschrift wordt samen getoond met de tekst van de originele ban uit 1656 die de joodse gemeenschap in Amsterdam over Spinoza uitsprak. Deze tentoonstelling vindt plaats naar aanleiding van het 400-jarig bestaan van Ets Haim en confronteert ons met de Spinoza die al grote invloed heeft gehad op de politieke filosofie en het denken over de tolerantie.
Het mag dan een expositie zijn met meesterlijke handschriften dat neemt niet weg dat de aandacht hiermee toch weer eens extra gericht wordt op die zachtmoedige en helder denkende wijsgeer Baruch Spinoza die al in zijn tijd pleitte voor volledige vrijheid van meningsuiting en godsdienstvrijheid. Dit in tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten die hem in de ban deden.
Spinoza verdedigde indertijd samen met John Locke, op principiële gronden de tolerantie. Hij schreef dit tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1650-1672) toen de druk van de orangisten op de staatsen toenam. In dat licht spreekt hij zich uit tegen het recht van opstand en voor behoud van de status quo. Hij was zoals gezegd zachtmoedig en geloofde in de waarde van rede en het gezond verstand. Alleen al het exposeren van de originele documenten daarover toont een waardevolle erfenis en een onvergetelijk deel van onze culturele geschiedenis.
Als je bedenkt hoe geërgerd men toen al reageerde op Spinoza"s neutrale godsdientige opvattingen kun je je voorstellen hoe lastig het ook nu is in andere culturen om zich te ontworstelen aan starheid en dogmatiek. In 1670 beëindigt Spinoza een door hem geschreven boek af met een prijzende beschouwing over de vrijheid die Amsterdam zijn burgers biedt.
Een lange traditie die voor ons gehele land nu als van het hoogste belang geldt is dat -ook toen al- ieder in Amsterdam in een eigen religieuze zienswijze werd vrijgelaten. Met deze expositie zal dit voorrecht nog eens extra worden onderstreept.
FOTO: MONIQUE KOOIJMANS s