Westfries Museum: Geknipt voor De Kunst
ZIJ was in HAAR tijd, de Gouden Eeuw, de Enige Vrouw die kans zag op de lijst terecht te komen van kunstenaars die ertoe deden: Joanna Koerten (1650). Het werk van Eline Janssens (1959) is overal in Nederland te bewonderen in de openbare ruimte. Samen vormen zij de spil van de tentoonstelling ‘Janssens & Koerten Geknipt voor de kunst’. De knipkunst van Joanna Koerten is de inspiratiebron voor de hedendaagse kunstenaar /tentoonstellingsmaker Eline Janssens. Als gastconservator en meeproducerend kunstenaar nodigde zij glaskunstenaar Bernard Heesen en de internationaal bekende papierkunstenaar Ferry Staverman uit om een bijdrage te leveren aan deze magische tentoonstelling. Een expositie waarin ook het publiek actief kan meedoen.
De Utrechtse kunstenaar Eline Janssens is een groot bewonderaar van het gedreven leven van de Amsterdamse kunstenares Joanna Koerten (1650-1715). Deze welgestelde en getalenteerde dochter van een lakenkoopman legde een kunstkabinet aan dat werd bezocht door de groten der aarde. Tsaar Peter de Grote, Koning Willem III van Engeland, Johan de Witt, bestuurders, schrijvers, wetenschappers bezochten Joanna en lieten zich, op papier, uit over haar gedrevenheid en kunstzinnigheid.
Joanna was een alleskunner. Ze kon zingen, bekwaamde zich in het borduren, kantklossen, de calligrafie, glasgravures. Het bekendst werd ze door haar papierkunst waarvoor kopers veel geld over hadden. Joanna Koerten beschouwde haar werk als een kunstzinnig ambacht waarmee ze de kunst wilde dienen. Ze deed dat bovendien met een enorme gedrevenheid.
Eline Janssens heeft zich grondig verdiept in haar inspiratiebron en in haar stem klinkt de bewondering door. ‘Joanna verkeerde in een mannenwereld, was zich bewust van haar kunstzinnige kwaliteiten en gedroeg zich daardoor waarschijnlijk terecht allerminst bescheiden. Ze werd ‘de Rembrand met de schaar genoemd’ omdat ze, net als hij, hoge prijzen voor haar (knip) kunstwerken vroeg.
In dat laatste doet Eline Janssens zeker niet voor Koerten onder. Janssens is een gewaardeerd en veelgevraagd kunstenaar voor het verfraaien van de openbare ruimte. In alle grote steden is werk in de openbare ruimte van haar te bewonderen, vooral in stationsgebieden. Daar werkt ze met materialen die geschikt zijn voor gebruik buiten: keramiek (tegels), beton en staal. Zij vertaalt erfgoed en verhalen naar haar persoonlijke kijk daarop. Dat deed Koerten ook.
Joanna Koerten werkte conform de kijk op kunst van de 17e eeuw; in de tradities van haar tijd. Dat hield in: vertalen, creatief bewerken of overtreffen. Nabootsing was de grondregel van de kunst. Joanna gebruikte daarvoor bestaande prenten en gravures. Deze waren niet duur en er was een levendige handel in.
Over geld hoefde Joanna zich geen zorgen te maken. Niet alleen had ze een rijke vader; door haar huwelijk met VOC-admiraliteitsman Adriaan Blok kon zij haar kunstzinnige kostbare werkzaamheden uitbreiden. Met Adriaan Blok trof Koerten bovendien een man die haar in haar werk en ambities steunde. Sterker nog, die de herinnering aan haar en haar werk na haar dood stevig in stand hield. Hij nam het initiatief voor een Libre Amicorum voor Joanna; tegenwoordig zouden we spreken van een vriendenboekje. In dit boek gaven beroemde bezoekers aan haar Kunstkabinet hoog op van haar geweldige karakter en haar kunst.
Ook voor Eline Janssen is de kunst zelf inspiratiebron voor haar ontwerpen . Preciezer gezegd: literatuur, opera kunst én erfgoed brengen haar de verhalen waar ze op voortborduurt. ‘Kunst komt van kunst. Ik onderzoek oude kunstschatten en vertaal deze met beeldende middelen als zwart-en-wit, open en dicht, spiegelen en herhalen tot een nieuw beeld' .
Door knipkunst uit de hele wereld te bestuderen werd zij zich bewust van de beeldende kwaliteiten ervan
'Inhoudelijk fascineert mij de connectie ervan met het leven; Knipkunst gaat vaak over de grote thema’s van het leven. In mijn werk wil ik verder gaan dan de kunstenaars uit de 17e eeuw. Ik wil het naar mijzelf toe vertalen en overtreffen. Tegelijk wil ik het luchtiger, geestiger en lichter maken.’
Het leven van Joanna Koerten is in de expositie in het Westfries Museum onder meer te zien in de vorm van een 17e eeuws poppenhuis. Janssens heeft voor deze vorm gekozen omdat het haar de vrijheid geeft met papierkunst een leven zoals dat van Joanna tot de verbeelding te laten spreken. De bezoeker ziet aan de hand van zes geknipte kamers, zes bezoeken van beroemde mensen aan de kunstkamer van Joanna Koerten. Werk van Joanna Koerten en op de Blompot van Joanna Koerten geïnspireerde variaties van Janssens laten zien hoe het verleden het heden inspireert.
Met de toevoeging van werk van de gastkunstenaars Bernard Heesen (1958) en Ferry Staverman (1947) ontdoet Janssens de knipkunst definitief van haar stoffig imago en van de gedachte dat deze kunstvorm exclusief het domein van de vrouw is. Beide kunstenaars zijn met hun glaskunst en papierkunst internationaal vermaard. Wat ze alle vier gemeen hebben is hun ambitie en hun handen die kunnen toveren.
Gastconservator Janssens blaast de knipkunst als kunstvorm met deze tentoonstelling nieuw leven in. In de expositieruimte is straks een werkbank te vinden waar bezoekers zelf aan de slag kunnen met papier en schaar. Een vorm van met je handen bezig zijn: de nieuwe trend om het hoofd leeg te maken.
HEEL APART... MOOI OM TE MAKEN: GLASKUNST EN PAPIERKUNST...
Van 7 maart tot en met 7 september 2020 te zien in het Westfries Museum in Hoorn.
FOTO: WESTFRIES MUSEUM / ELINE JANSSENS