Expo: Amsterdam, stad van vrijdenkers
In het Amsterdam Museum kunnen bezoekers zich zowel in de Gouden Koets en zijn geschiedenis verdiepen als eveneens een bezoek brengen aan de nieuwe tentoonstelling Vrijdenkers: van Spinoza tot nu. Deze tentoonstelling legt verbanden tussen hedendaagse gebeurtenissen en historische ontwikkelingen en spoort aan tot reflectie en discussie. Vrijdenkers: van Spinoza tot nu is een initiatief van het Amsterdam Museum en het jarige Humanistisch Verbond en loopt tot 27 februari 2022.
Het Humanistisch Verbond zet zich al 75 jaar in voor vrijdenken en een democratische rechtsstaat waarin mensen vrij en gelijk kunnen leven. De charmante Nadia Moussaid leidt een debatmiddag in Felix Meritis met onder anderen Jörgen Tjon A Fong, Nanoah Struik, Mitchell Esajas en Hedy D’Ancona.
Wat is een vrijdenker? Daarop zijn vele antwoorden mogelijk. De samenstellers van de tentoonstelling Vrijdenkers: van Spinoza tot nu zien vrijdenkers als vernieuwers, idealisten, dwarsliggers, vrije geesten én activisten. Een vrijdenker kijkt verder dan de heersende moraal en conventies en creëert ruimte voor nieuwe gedachten. Maar wie voor de één een vrijdenker is, wordt door de ander als oproerkraaier gezien.
De tentoonstelling geeft een overzicht van vier eeuwen vrije geesten, van Baruch Spinoza (1632 - 1677) tot nu. En hoe tolerant zijn we eigenlijk voor afwijkende denkers en doeners? In hoeverre geven we ruimte aan de mening van een ander? Een hedendaagse vrijdenkster is Lale Gül. Zij groeide op in een streng-islamitisch gezin in Amsterdam-West. Na haar schooltijd studeert zij sinds 2018 Nederlands aan de Vrije Universiteit.
In februari 2021 publiceerde ze haar autobiografische debuutroman Ik ga leven waarin ze afstand neemt van haar streng gelovige opvoeding. Na de publicatie werd Gül vanuit islamitische hoek ernstig bedreigd. Ook binnen haar familie werd het boek kritisch ontvangen. Haar moeder begreep haar wel maar zij kon niet meer thuis blijven wonen.
De Turks-Nederlandse publicist Yesim Candan riep de Turkse gemeenschap op Gül te steunen, maar daarop werd niet erg gereageerd. In mei 2021 werd Gül genomineerd voor de Pim Fortuynprijs. Sinds juli 2021 heeft ze een vaste wekelijkse column in de zaterdageditie van Het Parool. In haar eerste publicatie als columniste vertelde Gül bezig te zijn met haar tweede boek, dat zal gaan over de nare nasleep van haar eerste boek.
Mag je mensen ‘cancelen’ om hun mening en verdient iedereen een podium? Het zijn heel actuele vragen. Wat Lale Gül overkwam is daar een duidelijk voorbeeld van. De tentoonstelling daagt de bezoeker uit hierover zelf positie te bepalen.
De tentoonstelling Vrijdenkers, van Spinoza tot nu begint in Amsterdam, de stad die al sinds de zeventiende eeuw wordt geassocieerd met vrijdenken. Te zien zijn onder andere de banvloek die door de Joodse gemeenschap in 1656 tegen Spinoza werd uitgesproken wegens ‘gruwelijke ketterijen.’ En ok tegen de typemachine van Theo van Gogh, de T-shirts van de eerste Black Lives Matter demonstratie en de handtas van kunstenaar Tinkebell, die zij maakte van haar kat.
Het Amsterdam Museum laat zien en horen wat de kritische geesten dachten, wat hen dreef, en hoe de samenleving erop reageerde. Velen kregen te maken met afkeuring, intimidatie, repressie en geweld. Iedereen die vraagtekens plaatst, kan onder vuur komen te liggen.
Thema’s als religie, vrijheid van meningsuiting, feminisme, gender, etniciteit en de menselijke relatie tot de natuur roepen ook vandaag de dag heftige emoties op. Het Amsterdam Museum toont historische denkers die zich hiermee bezighielden én selecteerde hedendaagse kunstenaars om op deze thema’s te reflecteren.
Natuurlijk hoef je het er niet altijd mee eens te zijn wat vrijdenkers uitdenken. Maar zoals Hedy D’Ancona opmerkte: "Vrijdenkers brengen de maatschappij in beweging. Zorgen dat er iets verandert."
Op de debatmiddag werd nog een moedige twintig-plusser en qua leeftijd vroege vrijdenker naar voren gehaald. Iemand uit Drenthe die als eerste in haar/zijn paspoort een X-je heeft laten zetten. Het kan voor buitenstaanders niet zo belangrijk lijken dat iemand zich zowel als hij-en-als-zij wil identificeren maar als je zelf tot die groep behoort die alleen op die manier 'volledig mens' is hoef je eindelijk niet meer altijd ingewikkeld toneel te spelen maar kun je eindelijk (ook eens en wel) op je eigen manier jezelf zijn.
Vrijdenkers gaan niet uit van straf of beloning maar nemen wel zo scherp mogelijk waar. Dat betekent ook niet dat iedereen daardoor onderwerpen hetzelfde ziet. Of daarom automatisch alles beter weet of altijd gelijk zou hebben. Wél is het een feit dat er alleen zo eerlijk mogelijk en zonder vooroordelen of vooringenomenheid wordt geprobeerd ergens over na te denken.
De vrijdenkers-expo is een samenwerking tussen het Amsterdam Museum en het Humanistisch Verbond en wordt mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.
AMSTERDAM MUSEUM: VRIJDENKERS VAN SPINOZA TOT NU
FOTO: LALE GÜL SCHREEF ALS VRIJDENKSTER EEN BOEK WAARIN ZIJ LAAT ZIEN HOE ZIJ DENKT OVER HAAR STRENG-GELOVIGE OPVOEDING ... DAAR ZIJN VEEL NEGATIEVE REACTIES OP GEVOLGD VANUIT HAAR OMGEVING...